نام ابوسعيد ابوالخير با تصوف و عرفان ايراني چنان آميخته كه نام حافظ و خيام با شعر فارسي و نام فردوسي با نام ايران. اگر در جستجوي عناصر سازنده‌ي هويت و معنويت ايران باشيم، در تركيب پيچيده‌ي انديشه‌ها و چهره‌هايي كه سازنده‌ي اين معنويت‌اند، در كنار خيام و فردوسي و نظامي و حلاج و بايزيد و رستم و سياوش و بوريحان و بوعلي و سهروردي و هزاران عنصر هنري و فرهنگي ديگر ــ از گاتاها تا مسجد شيخ لطف‌الله ــ بوسعيد، چه در افسانه و چه در حقيقت تاريخي‌اش، يكي از مايه‌هاي اصليِ اين مفهوم و معنويت است: يكي از بزرگ‌ترين آموزگاران نيكي و پاكي و آزادانديشي و بي‌تعصبي و انسان‌دوستي و آزادگي و هشياري و سرمستي و طنز و طهارت روحي. و اسرارالتوحيد زندگي‌نامه‌ي اوست به قلم يكي از نوادگان او، محمدبن منور؛ نه تنها زندگي‌نامه‌ي او، بلكه يكي از عالي‌ترين نمونه‌هاي خلاقيت هنري و ادبي در زبان فارسي و يكي از اسناد درجه اول تاريخ اجتماعي ايران و تاريخ تصوف و عرفان ايراني.